మంగళాచరణమ్

వందే గిరీంద్రతనయాద్విరదానవాగ్ని

భూనందిభ్రుజ్గిరిటిసేవితపాదపద్మమ్।

పఞ్చాననం ఫణిశశీభతరక్షుచర్మ

భూషం మహేశమనిశం శిరసా గిరీశమ్॥1||

పార్వతి, గణేశ, కార్తికేయ, నంది, భృంగి, రిటి ఇత్యాది ప్రమథగణములచేత సేవించబడు పాదపద్మములవాడు, అయిదు ముఖములవాడు, సర్పమును, చంద్రుని, ఏనుగు మరియు పులిచర్మములను ఆభరణములగా ధరించినవాడు మహేశ్వరుడయిన గిరీశునకు నిరంతరం శిరసు వంచి నమస్కరింతును.

పాశాఙ్కుశేష్టదవిషాణకరాగ్రబీజ -

పూరోజ్జ్వలం తరుణదివ్య జటాప్రకాశమ్।

కోటీరకోటిశశిరేఖముమాతనూజం

వందే గణేంద్రమనిశం వరదానదక్షమ్॥2||

పాశ, అంకుశ, వరద (ముద్రను), బీజములతో నిండిన (దానిమ్మ) ఫలమును హస్తములయందు ధరించి, సుందరమైన జటాజూటములతో ప్రకాశించుచు, లలాటాంతమున చంద్రరేఖనలంకరించుకుని భక్తులకు వరముల నిచ్చుటలో దక్షుడైన ఉమాసుతుడైన గణనాథునకు ఎల్లప్పుడు నమస్కరింతును.

కైలాసశిఖరే రమ్యే సిద్ధగంధర్వసేవితే।

సర్వకల్యాణనిలయే పుణ్యే శంకరమందిరే॥

ఏకదా రహసి ప్రేమ్ణా పార్వతీ పరమేశరమ్।

సర్వలోకోపకారాయ నమస్కృత్యైవమబ్రవీత్॥3||

ఒకప్పుడు సిద్ధ, గంధర్వులచేత సేవించబడుతూ, సమస్తశుభములకు నిలయము, పరమపవిత్రము, శివునకావాసము అయిన కైలాస పర్వతశిఖరము నందు అత్యంతసుందరమైన ఏకాంతప్రదేశమున పార్వతీదేవి ప్రేమతో పరమేశ్వరునకు నమస్కరించి సమస్తలోకోపకార్థమై ఇట్లు పలికినది.

మత భేదనిరూపణము

పార్వతి ప్రశ్న:

దేవదేవ మహాదేవ చంద్రశేఖర ధూర్జటే।

మతభేదస్వరూపం మే వద తత్త్వేన సర్వశ:॥4||

మతాని కతి భేదాని లక్షణం తస్య తస్య కిమ్।

ఆచారశ్చ కథం తత్ర ప్రాయశ్చిత్తం ఫలం త్వపి ॥5||

దేవాధిదేవా! మహాదేవా! చంద్రశేఖరా! ధూర్జటీ! (లోకమునందలి) మతభేధములను వాటి యథార్థస్వరూపమును సమగ్రముగా తెలియజేయుము. మతములెన్ని విధములు? వాటి వాటి లక్షణములేవి? వాటిని ఆచరించు విధానమేది? వాతికి సంబంధించిన ప్రాయశ్చిత్తవిధులను, వాటి ఫలములను నాకు తెలియజేయుడు.

ఈశ్వర ఉవాచ:

శృణు దేవి ప్రవక్ష్యామి మతానాం లక్షణాదికమ్।

యద్ జ్ఞాత్వా నిర్వృతిం యాతి శివ: సంజాయతే స్వయమ్॥ |6|

ఈశ్వరుని సమాధానము: ఓ దేవి! ఏ జ్ఞానముచేత (మానవుడు) ముక్తుడై, స్వయముగా తానే శివుడగుచున్నాడో, అటువంటి (జ్ఞానమును బోధించు) మత లక్షణాదులను చెప్పెదను వినుము.

సౌగత - వైదిక - సౌర - వైష్ణవమతాని

ఆదౌ తు సౌగతమతం తచ్చ పఞ్చవిధం ప్రియే।

బౌద్దసౌగతచార్వాకజైనార్హతవిభాగత:॥ |8|

హే ప్రియే! మొట్ట మొదటది సౌగతమతము. అది బౌద్ధ, సౌగత, చార్వాక, జైన మరియు అర్హత అను విభాగములతో ఐదు విధములు.

వివరణ: బౌద్ధము, సౌగతం అన్నవి ఒకే మతానికి చెందిన పర్యాయ నామాలు. చార్వాకము బౌద్ధముకన్నా వేరైనది. జైన, అర్హత అనునవి కూడా ఒకే మతానికున్న పర్యాయపదాలు. ఈ మత ధర్మాలను లక్షణాలను ఇక్కడ వివరించ్డంలేదు గనుక భేదములు అస్పష్టములు.

తేషామిదం మహాముఖ్యం మతం సాధారణం ప్రియే।

తారే తుత్తరతారే స్వాహేతి శూన్యార్థకో మను:॥ |9|

ఈ మతములందు సాధారణముగా శూన్యమును తెలియజేయు 'తారే తుత్తారతారే స్వాహా' అను మంత్రము చాలా ముఖ్యమైనది.

వివరణ: శూన్యవాదము బౌద్ధమతంలో ప్రధానమైన అవాంతర శాఖ. 'తారే తుత్తారతారే స్వాహా' అన్నది బౌద్ధుల మంత్రయానశాఖలో ప్రసిద్ధమైన దేవీ తారకు సంబంధించిన మంత్రము.

అథ వైదికమీశాని మతం యద్ వేదసమ్మతమ్।

మంత్రస్తు బ్రహ్మగాయత్రీ సర్వసాధారణ: ప్రియే॥ |10|

హే! ఈశానీ! తరువాతది వేదసమ్మతమయిన వైదిక మతము. ఇందు బ్రహ్మగాయత్రీ మంత్రము సర్వసాధారణమైనది.

తతో2ధికం సౌరమతం గాయత్రీ సౌరలక్షణా।

తచ్చ పఞ్చవిధం దేవి పఞ్చభేదం నిశామయ॥ |11|

వైకర్తనం తథాదిత్యం పౌష్ణం మార్తాండసంజ్ఞితమ్।

సౌరం సర్వోత్తమం తత్ర యత్తు సూర్యాధిదైవతమ్॥ |12|

దీనికన్నా ఉత్తమమైనది సౌరమతము. ఇందు సూర్య గాయత్రీ మంత్రము అత్యంత సాధారణము. సౌరము అయిదు విధాలు: వైకర్తనము, ఆదిత్యము, పౌష్ణము, మార్తాండము మరియు సౌరము అని. వీటిలో సూర్యుడే ప్రధానదేవత. సౌరము సర్వోత్తమయిన శాఖ.

వివరణ: సౌరము అయిదు విధాలని పేర్కొన్నా, నాలుగు శాఖలు మాత్రమే పేర్లతో వివరించడం జరిగింది.

తతో2ధికం మహాదేవి మతం వైష్ణవముత్తమమ్।

తద్భేదమపి వక్ష్యామి తచ్చ పఞ్చవిధం మతమ్॥ |13|

గోపాలం నారసిం హం చ రామం కృష్ణాత్మకం పరమ్।

నారాయణమితీశాని గాయత్రీ వైష్ణవీ తథా॥ |14|

హే! మహాదేవీ! అంతకన్నా ఉత్తమమైన మతము వైష్ణవము. దాని భేదములు కూడా ఐదు విధములు. అవి గోపాలము, నారసిం హము, రామము, కృష్ణము, నారాయణము. హే! ఈశానీ! ఈ (శాఖలన్నిటనూ) వైష్ణవ గాయత్రీమంత్రము ప్రధానమయినది.

సప్తవిధం శైవమతమ్

అథ వక్ష్యే గిరిసుతే మతం మమ మహత్తరమ్।

శైవం సప్తవిధం పుణ్యం వీరశైవాదిభేదత: ॥ |15|

వీరశైవం తథానాదిశైవమాదిపదం తత:।

అనుశైవం మహాశైవం యోగశైవం తు షష్ఠకమ్॥ |16|

సప్తమం జ్ఞానశైవాఖ్యం తత్ర సర్వోత్తమోత్తమమ్।

వీరశైవమితీశాని తదజ్గానీతరాణి తు॥ |17|

ఏడు విధముల శైవము

హే పార్వతీ! తదనంతరము మహత్తరమయిన నా మతమును తెలిపెదను. పవిత్రతమయమయిన శైవము వీరశైవాది భేదములతో ఏదువిధములై యున్నది. ఇవి వరుసగా వీరశైవము, అనాదిశైవము, ఆదిశైవము, అనుశైవము, మహాశైవము, యోగశైవము మరియు జ్ఞానశైవము. వీటిలో వీరశైవము సర్వోత్తమయినది. మిగిలినవి దానికి అంగములు.

వివరణ: చంద్రజ్ఞానాగమము (క్రియాపాదము 10వ అధ్యాయము) శైవము ఎనిమిది విధములని పేర్కొంటున్నది. అనాదిశైవము, ఆదిశైవము, వీరశైవము అన్న పారమేశ్వరాగమములోని మతముల తరువాత పూర్వశైవము, మిశ్రశైవము, శుద్ధశైవము, మార్గశైవము మరియు సామాన్యశైవము అని తెలియజేస్తున్నది. పారమేశ్వరాగమములోని అనుశైవ, మహాశైవ, యోగశైవ మరియు జ్ఞానశైవమన్నవి అక్కడ పేర్కొనబడలేదు. సూక్ష్మాగమము (క్రియాపాదము 10వ అధ్యాయము) వీరశైవములోని ఏడు మతబేధాలను వరుసగా - అనాదిశైవము, ఆదిశైవము, మహాశైవము, అనుశైవము, అవాంతరశైవము, ప్రవరశైవము మరియు అంత్యశైవము అని తెలియజేస్తున్నది. ఇందులోని మహాశైవము, అవాంతర శైవము, ప్రవరశైవము మరియు అంత్యశైవము అన్నవి క్రొత్తవి. ఆగమాలలో ఈ బేధాల నిర్దిష్టలక్షణాలు అస్పష్టము.

గాణపత్యాదిమతాని

గాణపత్యం వైరభద్ర్యం భైరవం శరభాభిధమ్।

నాందికేశం చ కౌమారం పైశాచమితి సప్తధా॥ |18|

అష్టకోటిమహాభేదం గాణపత్యమతం ప్రియే।

సప్తధా వీరభద్రాఖ్యం భైరవం చాష్టధోదితమ్॥ |19|

శారభం తత్పఞ్చవిధం నాందికేశం త్రిధోదితమ్।

కౌమారమితి పైశాచమతం తు త్రివిధం ప్రియే॥ |20|

గాణపత్యాదిమతములు

గాణపత్యము, వైరభద్ర్యము, భైరవము, శారభము, నందికేశము, కౌమారము మరియు పైశాచమని ఏడు ప్రసిద్ధ మతములు. ప్రియా! వీటిలో గాణపత్యము ఎనిమిది కోట్ల భేదములను, వీరభద్రము ఏడు భేదములను, భైరవము ఎనిమిది భేదములను, శరభము ఐదు భేదములను, నందికేశము, కౌమారము, పైశాచము ఒక్కొక్కటి మూడు భేదములను కలిగియున్నవి.

పైన పేర్కొనిన మతములతో పాటు, మరియొక మతాన్ని కలుపుకొని మృగేంద్రాగమము (చర్యాపాదము ఈ.36-37) మొత్తము ఎనిమిది మతములను పేర్కొంటున్నది.

సౌగతాదీని యావన్తి వైష్ణవాన్తమతాని తు।

యచ్చ శైవం మమ మతం సర్వేషాముత్తమోత్తమమ్॥ |21|

పైన పేర్కొన్న సౌగతము నుండి వైష్ణవము వరకు గల మతములలో శైవము అన్నిటికన్నా ఉత్తమోత్తమయినది.

షడ్ దర్శనాని

తంత్రం తు షడ్విధం ప్రోక్తం షడ్దర్శనవిభేదత:।

వీరశైవం వైష్ణవం చ శాక్తం సౌరం వినాయకమ్॥ |22|

కాపాలమితి విజ్ఞేయం దర్శనాని షడేవ హి।

తత్తత్తంత్రోక్తమార్గేణ తత్తత్కర్మ సమాచరేత్॥ |23|

ఆరు దర్శనములు: తంత్రశాస్త్రము దర్శనభేదములను ఆరు విధములుగా చెబుతున్నది. అవి: వీరశైవము, వైష్ణవము, శాక్తము, సౌరము, వినాయకము, కాపాలము. ఆయా తంత్రములందు విధించిన మార్గములననుసరించి ఆయా కర్మలను ఆచరించవలెను.

మత సాంకర్య నిషేధ:

శైవం పాశుపతం సోమం లాకులం చ చతుర్విధమ్।

శైవభేదమితి జ్ఞేయం సంకరం న సమాచరేత్॥ |24|

అనాదిశైవ: ప్రథమ ఆదిశైవో ద్వితీయక:।

తృతీయస్తు మహాశైవశ్చతుర్థో హ్యనుశైవక:॥ |25|

పంచమో2వాంతర: శైవో యోగశైవస్తు షష్ఠక:।

సప్తమో వీరశైవాఖ్యస్తత్తత్కర్మ సమాచరేత్॥ |26|

మతసాంకర్య నిషేధము: శైవము, పాశుపతము, సోమము, లాకులము అనునవి శైవమతమునందలి నాలుగు భేదములు. వీటిని సంకరము చేయరాదు. మొదటిది అనాది శైవము, రెండవది ఆదిశైవము, మూడవది మహాశైవము, నాలుగవది అనుశైవము. అవాంతరశైవము ఐదోవది. యోగశైవము ఆరోవది. వీరశైవము ఏడోవది. ఒక ఆగమమునందు విధించిన కర్మలను, దేవతలను ఇతర ఆగమములందు నిర్దిష్టములైన కర్మలతోను దేవతలతోను సంకరము చేయరాదు.

తత్తదాగమకర్మాణి తత్తద్‌దైవం న మిశ్రయేత్।

గోపాలం పఞ్చరాత్రం చ నారసిం హం చ వైష్ణవమ్॥ |27|

నారాయణం పఞ్చవిధం సంకరం న సమాచరేత్।

నిత్యా2నిత్యా శాబరాఖ్యా శక్తిశ్చేతి చతుర్విధా॥ |28|

శాక్తభేదమితి జ్ఞేయం సంకరం న సమాచరేత్।

బ్రహ్మేంద్ర: సావన: సూర్య ఇతి సౌరశ్చతుర్విధ:॥ |29|

తస్మింస్తస్మిన్ యథా ప్రొక్తం తత్తద్దేవం న మిశ్రయేత్।

అర్హశ్చార్వాకబౌద్దశ్చ జినశ్చేతి చతుర్విధమ్॥ |30|

వైనాయకమితి జ్ఞేయం సంకరం న సమాచరేత్।

నిరీశ్వరం సేశ్వరం చ కాపాలం భైరవం తథా॥ |31|

చతుర్విధం తు కాపాలం సంకరం న సమాచరేత్।

అత్రాదౌ వీరశైవాఖ్యం తంత్రాణాముత్తమోత్తమమ్॥ |32|

గోపాలము, పాంచరాత్రము, నారసిం హము, వైష్ణవము, నారాయణము అని వైష్ణవము ఐదు విధములు. వీటిని సంకరము చేయరాదు.

శాక్తమతము నిత్యము, అనిత్యము, శాబరము, శక్తి అని నాలుగు భేధములతో నున్నది. వీటిని కూడా సంకరము చేయరాదు. బ్రహ్మ, ఇంద్ర, సవన, సూర్య భేదములతో సౌరము నాలుగు విధములు. అయా మతములందు నిర్దేశొంచిన ప్రధాన దేవతలను ఇతర దేవతలతో కలపరాదు.

అర్హత, చార్వాకము, బౌద్ధము, జైనమని నాస్తిక మతాలు నాలుగు. అలాగే వైనాయకము కూడా నాలుగు విధములు. దీనిని ఇతరమతములతో సంకరము చేయరాదు.

నిరీశ్వరము, సేశ్వరము, కాపాలము, భైరవము అనునవి కాపాలిక మత భేదములు. వీటి సాంకర్యమును నిషేధించడమయినది. వీటిలో మొదట తెలిపిన అన్ని తంత్రములలోను వీరశైవము ఉత్తమోత్తమమైనది.